Rakshabandhan ( रक्षा बंधन )

YeeF&-yenve leke¿ ner meerefcele veneR nw j#eeyevOeve ke¿e HeJe&

j#eeyevOeve keÀe HeJe& HeefJe$e efjMleeW keÀe HeJe& nw~ Yeejle meefnle ogefve³ee kesÀ keÀF& osMeeW ceW cevee³es peeves Jeeues Fme HeJe& kesÀ Heerís Deueie-Deueie ceev³elee³eW nwb Hejvleg efve<keÀ<e& ªHe ceW meyekeÀer ceev³elee³eW ueieYeie SkeÀ pewmeer ner nwb~ HejcHejeJeeoer osMe Yeejle ceW yenve YeeF& keÀer ceW jeKeer yeebOekeÀj DeHeves j#ee keÀer ceebie keÀjleer nwb~ peyeefkeÀ HeewjeefCekeÀ Deewj Deleerle keÀer ceev³eleeDeeW Hej He´keÀeMe [euee pee³es lees mHe<ì neslee nw efkeÀ ³en HeJe& kesÀJeue YeeF&-yenve lekeÀ ner meerefcele veneR Lee~ ÞeeJeCe ceefnves ceW cevee³es peeves Jeeues HeJe& keÀes GHeemevee Deewj mebkeÀuHe keÀe HeJe& Yeer keÀne ie³ee nw~ ÞeeJeCeer cee$e keÀnves mes ner ÞeeJeCeer HetefCe&cee keÀe yeesOe nes peelee nw~ Fmeer mevoYe& ceW He´e®eerve mece³e ceW j#eeyevOeve keÀes `meueesvees' HeJe& kesÀ veece mes Yeer peevee peelee Lee~ HegjeCeeW ceW Ssmeer ceev³elee nw efkeÀ cenef<e& ogJee&mee ves ie´neW kesÀ He´keÀesHe mes ye®eves nsleg j#eeyebOeve keÀer J³eJemLee oer Leer~ ceneYeejle ³egie ceW Þeerke=À<Ce ves $eÝef<e³eeW keÀes Hetp³e ceevekeÀj Gvemes j#ee-met$e yeBOeJeeves keÀes DeeJeM³ekeÀ ceevee Lee leeefkeÀ $eÝef<e³eeW kesÀ leHe-yeue mes YekeÌleeW keÀer j#ee nes mekesÀ~

³en Yeer ceevee peelee nw efkeÀ osJeemegj mebie´ece ceW osJeleeDeeW keÀer efJepe³e mes j#eeyebOeve keÀe l³eesnej Megª ngDee~ Fmeer osJeemegj mebie´ece kesÀ mecyevOe ceW SkeÀ efkebÀJeoleer $eÝiJeso ceW mHe<ì ªHe mes JeefCe&le nw efkeÀ peye osJeleeDeeW Deewj DemegjeW keÀe ³eg× ngDee leye osJeleeDeeW keÀer efJepe³e kesÀ yeejs ceW kegÀí mebosn nesves ueiee Lee~ Fme ³eg× ceW osJeleeDeeW kesÀ jepee Fbê ves Yeer Yeeie efue³ee Lee~ leye jepee Fbê keÀer Helveer FbêeCeer ÞeeJeCe HetefCe&cee kesÀ efove iegª ye=nmHeefle kesÀ Heeme ie³eer Leer leye iegª ves ner efJepe³e kesÀ efueS j#eeyebOeve yeebOeves keÀe megPeeJe efo³ee Lee Deewj jepee Fbê keÀer efJepe³e ngF& Leer~ yenjneue pees Yeer nes Hejvleg keÀeueevlej ceW FmekeÀe ªHe yeoueles-yeoueles Deepe YeeweflekeÀ ³egie ceW YeeF&-yenve kesÀ yeer®e DeekeÀj efmeceì ie³ee nw~ Deye lees kesÀJeue MeewkeÀ kesÀ JeMe yenve YeeF& kesÀ neLe ceW mepeeJeìer DeeOegefvekeÀ ³egie keÀer jeKeer yeebOeleer nw Deewj Gmemes mLetue Oeve Heeves keÀer keÀecevee jKeleer nw~ YeeF& Yeer kegÀí vee kegÀí GHenej kesÀ ªHe ceW yenve keÀes jeKeer keÀe keÀpe& Deoe keÀj FleerÞeer keÀj uesles nwb~ Deepe YeeJe Deewj YeeJevee oesveesb ner yeoue ie³eer nw~

ÞeeJeCe ceeme keÀes meJe& DeelceeDeeW kesÀ j#ekeÀ HejceefHelee Hejceelcee efMeJe YeesuesveeLe keÀe ceefnvee Yeer ceevee peelee nw~ efpemeceW efMeJe YeesuesveeLe kesÀ MeerIe´ He´mevve nesves keÀer yeele keÀner peeleer nw~ Fmeer ceeme ceW j#eeyevOeve cevee³ee peeves keÀe efjJeepe nw~ ³en DeHeves DeeHe ceW keÀF& DeeO³eeeflcekeÀ jnm³eeW keÀes mecesìs ngS nw~ Deepe meceepe ceW Deemegjer He´Je=efÊe³eeW mes keÀesF& Yeer megjef#ele veneR nw~ Deepe j#eeyebOeve ves ve³es keÀuesJej keÀe ªHe ues efue³ee nw~ Deewj GmeceW mes DeeO³eeeflcekeÀlee keÀer MeefkeÌle Deewj SkeÀlee keÀer MeefkeÌle keÀer cepeyetleer ìtì ie³eer nw~ Deepe ³en YeeJeveeDeeW kesÀ yeoues keÀeceveeDeeW keÀe HeJe& yevekeÀj jn ie³ee nw~ ³ener keÀejCe nw efkeÀ Deepe kesÀ meceepe ceW ceeveJeer³e ce³ee&oe³eW, HeefJe$e efjMles ìtì jns nwb leLee keÀuebefkeÀle nes jns nQ~ Deepe keÀesF& Yeer Deemegjer MeefkeÌle³eeW, J³eefYe®eeefj³eeW mes mJe³eb keÀes megjef#ele cenmetme veneR keÀj jne nw~ Deepe kesÀ mevoYe& ceW nceW j#eeyevOeve kesÀ JeemleefJekeÀ jnm³e keÀes peeveves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ peye lekeÀ nce j#eeyevOeve kesÀ DeeO³eeeflcekeÀ jnm³e keÀes veneR mecePesbies leye lekeÀ FmekeÀes ceveevee efmeHe&À SkeÀ HejcHeje yevekeÀj jn pee³esieer~

Jele&ceeve meceepe ceW yeæ{les Del³ee®eej, Ye´<ìe®eej, J³eefYe®eej keÀes meceeHle keÀjves kesÀ efueS leLee Hegveë SkeÀ ce³ee&efole meceepe yeveeves kesÀ efueS j#eeyebOeve kesÀ ³eLeeLe& jnm³e keÀes peevekeÀj ceveeves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ Deepe lees j#eeyevOeve keÀe ªHe Flevee yeoue ie³ee nw efkeÀ Henues kesÀ peceeves keÀer lejn mes ye´eïeCe Üeje ³epeceeveeW keÀes j#ee met$e yeebOeves keÀer HejcHeje Yeer meceeHle nes ie³eer nw~ Deepe ve lees Þes<þ Dee®ejCe Jeeues ye´eïeCe jns Deewj ve ner GvekesÀ mebkeÀuHeeW keÀes ¢æ{lee mes DevegmejCe keÀjves Jeeues ³epeceeve~ Fmeer ceeveJeer³e efJeYeeref<ekeÀe keÀer Ieæ[er ceW nceW Hegveë DeHeves He´e®eerve keÀeue ceW ngF& j#eeyevOeve keÀer mel³e IeìveeDeeW kesÀ jnm³e keÀes peeveves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~ 

JeemleJe ceW j#eeyevOeve kesÀ HeJe& keÀe He´ejcYe mJe³eb HejceefHelee Hejceelcee ves efkeÀ³ee Lee~ peye Fme me=ef<ì Hej ceeveJeer³e mebJesovee³eW Metv³e nes peeleer nw ceeveJeer³e efjMles ìtìves ueieles nwb leye Hejceelcee DeJeleefjle neskeÀj me®®es ye´eïeCeeW keÀer j®evee keÀjles nw leLee GvnW DeHeefJe$elee keÀes meceeHle keÀjves leLee Deemegjer Je=efÊe³eeW mes cegkeÌle nesves keÀe mebkeÀuHe osles nQ~ FmeefueS j#eeyevOeve keÀes YeeF&-yenve kesÀ mecyevOe mes peesæ[e peelee nw, efjMleeW ceW meyemes p³eeoe HeefJe$elee YeeF&-yenveeW kesÀ yeer®e keÀer nesleer nw~ Hejceelcee ³ener ³eeo efoueeles nw efkeÀ DeeHe meYeer ceveg<³eelcee³eW SkeÀ Hejceelcee keÀer mebleeve nw~ SkeÀ mebleeve nesves kesÀ keÀejCe DeeHeme ceW MeejerefjkeÀ ªHe mes YeeF&-yenve leLee DeeeflcekeÀ ªHe mes YeeF&-YeeF& nw~ FmeefueS ner He´®eefuele keÀneJele nw,- efkeÀ efnvot, cegefmuece, efmekeÌKe F&meeF&, DeeHeme ceW meye YeeF&- YeeF&~

peneB lekeÀ Hejceelcee YeesuesveeLe kesÀ He´mevve nesves keÀer yeele nw lees ³en mel³e nw efkeÀ peye keÀesF& Yeer ye®®ee DeHeves ceelee-efHelee keÀe HetCe& Dee%eekeÀejer neslee nw lees ceeB-yeeHe He´mevve DeJeM³e nesles nQ~ Fmeer lejn mes HejceefHelee Hejceelcee efMeJe nce meYeer kesÀ ceelee-efHelee nw~ GvekeÀer Dee%ee nw efkeÀ Deepe Hetjs efJeMJe ceW jeJeCe jep³e ³eeefve Deemegjer MeefkeÌle³eeW keÀe yeesueyeeuee nw~ Fmes meceeHle keÀjves kesÀ efueS j#eeyevOeve keÀes kesÀJeue SkeÀ HeejcHeefjkeÀ ªHe ceW veneR yeefukeÀ mJe³eb peieleefHelee Hejceelcee efMeJe keÀer Dee%ee mecePekeÀj HeefJe$elee kesÀ efjMleeW keÀes HegvemLee&efHele keÀjves kesÀ efueS cevee³ee peeS~ Deepe He´l³eskeÀ ceveg<³e kesÀ Devoj Deemegjer Deewj owJeer³e MeefkeÌle³eeW keÀe ³eg× ®eue jne nw, GmeceW efJepe³e He´eHle keÀjves kesÀ efueS ³en j#eeyevOeve keÀe HeJe& Deefle DeeJeM³ekeÀ nw~ Deye Ssmee mece³e Dee ie³ee nw peye HejceefHelee Hejceelcee efMeJe mJe³eb FmekeÀer ³eeo efouee jns nw leLee HeefJe$elee keÀer me®®eer jeKeer yeebOekeÀj HeefJe$e efjMleeW, HeefJe$e meceepe leLee SkeÀ JewefMJekeÀ DeeO³eeeflcekeÀ ke´Àeefvle keÀe Deeieepe keÀj ®egkesÀ nQ~ FmeefueS, Yeejle keÀes efJeMJe iegª keÀe opee& efoueeves Jeeueer meJe& ceveg<³eelceeDeeW Deye Gþes Deewj Hejceelcee kesÀ efveoxMe Hej Fme HeeJeve j#eeyevOeve kesÀ HeJe& Hej HeefJe$elee keÀer me®®eer-me®®eer jeKeer yeebOekeÀj mebmeej meeiej ceW [tye jner ceeveJeer³e vew³³ee keÀes Heej ueieeves ceW ceooieej yevees~

³ener jeKeer keÀe me®®ee mebosMe leLee Hejceelcee efMeJe keÀe DeeosMe nw~ Deye peªjle nw efkeÀ j#eeyevOeve HeJe& ceW efíHeer HeefJe$elee keÀes DebieerkeÀej keÀjles ngS Deemegjer³elee keÀes Fme efJeMJe mes meceeHle keÀjves keÀer ke´Àeefvle keÀe Dee»eve keÀjes leYeer j#eeyevOeve kesÀ HeeJeve HeJe& keÀer meeLe&keÀlee efme× nes mekeÀleer nw~ 

j#eeyevOeve keÀe DeeO³eeeflcekeÀ jnm³e

j#ee yevOeve keÀe l³eesnej Yeejle kesÀ He´cegKe l³eesnejeW ceW mes SkeÀ nw~ ³en HeejcHeefjkeÀ ªHe mes yenveeW SJeb YeeF&³eeW kesÀ DeeHemeer mvesn kesÀ ªHe ceW cevee³ee peelee nw~ Fme efove yenveW, YeeF& keÀer keÀueeF& Hej j#ee met$e yeebOeleer nwb~ ceeLes Hej efleuekeÀ osleer nwb leLee efceþeF& mes YeeF& keÀe cegKe ceerþe keÀjleer nw leLee yeoues ceW YeeF& GvnW Ke®eea Yeer osles nwb~ yenveW DeHeves YeeF& keÀes jeKeer yeebOekeÀj Gmemes ³en DeHes#ee keÀjleer nw efkeÀ peye keÀYeer yenve Hej ogëKe keÀer Ieæ[er DeLeJee GmekeÀer Deeve Hej Deeb®e Dee³esieer lees YeeF& DeHeveer peeve keÀer yeepeer ueieekeÀj Yeer yenve keÀer j#ee keÀjsiee~

FmekesÀ DeefleefjkeÌle nce ³en Yeer osKeles nwb efkeÀ j#eeyevOeve kesÀ efove ye´eïeCe ueesie Yeer DeHeves ³epeceeveeW keÀes jeKeer yeebOeles nw~ He´Mve Gþlee nw efkeÀ Fme l³eesnej keÀer MegªDeele kewÀmes ngF& nesieer? SsefleneefmekeÀ ¢ef<ì mes osKeW lees jeKeer keÀer He´®eefuele jmce HejcHejeiele veneR ueieleer~ keÀne peelee nw efkeÀ FvêeCeer ves Fvê keÀes jeKeer yeeBOeer Leer Deewj Gmemes Fvê keÀes DemegjeW Hej efJepe³e He´eHle ngF& Leer~ Deye FvêeCeer Deewj Fvê keÀe YeeF&-yenve keÀe veelee lees veneR Lee Deewj FvêeCeer keÀes j#ee keÀer Yeer DeeJeM³ekeÀlee veneR Leer~ Hejvleg ³en HeefJe$elee keÀer He´efle%ee Leer~ FmekeÀes He´e®eerve keÀeue ceW efJe<eleesæ[keÀ HeJe& Yeer keÀnles Les~ Deleë ³eefo Jen l³eesnej YeeF& Üeje yenve keÀer j#ee kesÀ mebkeÀuHe keÀe ner He´leerkeÀ neslee lees Deepe lekeÀ ye´eïeCeeW Üeje jeKeer yeebOeves keÀe efjJeepe veneR ®euee Deelee~

³eefo j#ee keÀer ¢=ef<ì mes ienjeF& mes ef®evleve efkeÀ³ee pee³e lees osKee peelee nw efkeÀ keÀv³eeSb íesìs-2 DeyeesOe YeeF³eeW keÀes jeKeer yeebOeleer nQ~ Gme efmLeefle ceW ³en HejcHeje keÀneb lekeÀ ueeiet nesleer nw? ³eefo MeejerefjkeÀ j#ee keÀe DeefYeHe´e³e neslee lees keÀv³ee YeeF& keÀes j#ee yeebOeves keÀer yepee³e DeHeves efHelee, ®ee®ee ³ee ceecee keÀes jeKeer ke̳eeW veneR yeeBOeleer ? efHelee, ®ee®ee ³ee ceecee j#ee ke̳eeW veneR keÀj mekeÀles ?

keÀv³ee DeLeJee ceelee keÀer j#ee keÀjvee kesÀJeue meies YeeF& keÀe ner venbebr yeefukeÀ HeefjJeej kesÀ nj SkeÀ meom³e keÀe keÀÊe&J³e nw, menesoj nesves kesÀ keÀejCe leLee mvesn JeMe Yeer njskeÀ YeeF& mJeeYeeefJekeÀ leewj Hej ³en keÀÊe&J³e efveYeelee ner nw Deewj pees efveYeevee ner ve ®eens ³ee efpemekeÀe mvesn ner ve nes Jen lees jeKeer yeebOeves Hej Yeer j#ee veneR keÀjsiee~ ÞeerceoYeeieJele ceW kebÀme ves DeHeveer yenve osJekeÀer keÀes ceejves kesÀ efueS leueJeej efvekeÀeue ueer Leer~ lees mHe<ì nw efkeÀ ¢ef<ì-Je=efÊe yeoue pee³es lees YeeF& Yeer keÀmeeF& yeve peelee nw Deewj ¢ef<ì-Je=efÊe þerkeÀ jns lees keÀmeeF& Yeer YeeF& yeve mekeÀlee nw~ ³ece kesÀ yeejs ceW ueesie keÀnles nw efkeÀ Jen meyekeÀes oC[ DeLeJee leeæ[vee oslee nw Deleë ceeveJe cee$e kesÀ efueS Jen Ye³eevekeÀ nw Hejvleg DeHeveer yenve ³ecegvee keÀe lees YeeF& ner nw~ Deleë YeeF& DeHeveer yenve keÀer j#ee kesÀ efueS Jewmes ner mvesn mecyevOe kesÀ keÀejCe yeeO³e nw lees j#ee yevOeve keÀes MeejerefjkeÀ j#ee kesÀ efueS SkeÀ jmce ceevevee efJeJeskeÀ meccele He´leerle veneR neslee~

JeemleJe ceW j#eeyevOeve keÀer MegYe jmce lees efkeÀmeer Dev³e DeefYeHe´e³e mes Megª ngF& Leer Hejvleg mece³eevlej ceW `j#ee` Deewj `yevOeve` Meyo keÀe ieuele DeLe& ues uesves kesÀ keÀejCe FmekeÀe mJeªHe yeoue ie³ee~ meyemes Henues Yetue lees ³en ngF& efkeÀ `j#ee` Meyo keÀe DeLe& MeejerefjkeÀ j#ee ceeve efue³ee ie³ee~ Fme l³eesnej kesÀ pees Dev³e veece nw Gvemes j#ee keÀe JeemleefJekeÀ DeefYeHe´e³e mHe<ì nes peelee nw~ pewmes efkeÀ GuuesKe efkeÀ³ee ie³ee nw efkeÀ FmekeÀes `efJe<eleesæ[keÀ HeJe&` `HegC³e He´oe³ekeÀ HeJe&` Yeer keÀne peelee nw~ Fmemes efme× nw efkeÀ FmekeÀe mecyevOe efJe<e³e efJekeÀejeW keÀes íesæ[ves leLee HeefJe$e Deelcee ³ee HegC³eelcee yeveves mes nw~ FmeefueS j#eeyevOeve Hej yenveeW kesÀ DeefleefjkeÌle ye´eïeCe Yeer DeHeves ³epeceeveeW keÀes jeKeer yeebOeles nwb, pees DeHeves ³epeceeveeW mes Oece& keÀer j#ee mes keÀjves kesÀ efueS ueer ieF& He´efle%ee kesÀ yevOeve keÀe He´leerkeÀ nwb~ Jes Gme efove kesÀJeue jeKeer ner veneR yeebOeles Hejvleg cemlekeÀ Hej efleuekeÀ Yeer osles nw~ yenveW Yeer DeHeves YeeF&³eeW keÀes cemlekeÀ Hej ®evove DeLeJee kesÀmej keÀe efleuekeÀ osleer nw Deewj Ye´=kegÀìer ceW ³en efleuekeÀ Deelcee keÀes

%eeve kesÀ jbie ceW jbieves DeLeJee DeeeflcekeÀ mce=efle ceW jnves keÀe He´leerkeÀ nw Deewj DeeeflcekeÀ ¢ef<ì mes nce meYeer YeeF&- YeeF& nbw~ ³en ¢ef<ì keÀeceªHeer efJe<e keÀes leesæ[ves ceW mene³ekeÀ nw~ Deleë j#eeyevOeve He´l³eskeÀ vej-veejer kesÀ efueS HeefJe$elee ªHeer Oece& ceW efmLele nesves keÀer He´efle%ee keÀjves keÀe He´leerkeÀ nw~ Deleë Yeues ner jeKeer kegÀí OeeieeW keÀer yeveer nesleer nw Hejvleg Gve OeeieeW ceW pees G®®e YeeJe nw Gmes OeejCe keÀjkesÀ ceveg<³e DeHeves peerJeve ceW ceneve yeve mekeÀlee nw~

Deepe keÀer HeefjefmLeefle ceW j#ee yevOeve

mece³eevlej ceW ³en l³eesnej HeefJe$elee DeLeJee Oece& keÀer j#ee keÀs yepee³e `MeejerefjkeÀ j#ee` kesÀ efueS cevee³ee peeves ueiee~ efHeÀj peye osMe Hej efJeOeefce&³eeW leLee efJeosefMe³eeW ves Deeke´ÀceCe efkeÀ³es leye efJejebievee³eW DeHeves-DeHeves Heefle keÀes osMe keÀer j#eeLe& jCeYetefce cebs Yespeles mece³e Yeer GvnW j#ee met$e yeebOeves ueieer leeefkeÀ Jen ¢æ{ He´efle%e neskeÀj mebie´ece ceW ketÀo Heæ[s Deewj Helveer Je mebleeve kesÀ ceesn ceW JeneB mes Yeeie ve Dee³ebs~ Fme He´keÀej jeKeer yeebOes peeves mes Gve JeerjeW keÀes ³eg× kesÀ efueS yengle He´sjCee efceueleer Leer~

Hejvleg Deepe keÀer HeefjefmLeefle yengle efYevve nw~ Deepe lees ceeveJe keÀece, keÀesOeeefo Me$egDeeW mes yegjer lejn Heerefæ[le Deewj Deenle nw~ Deleë Deye HejceefHelee Hejceelcee efMeJe pees ceeveJe cee$e kesÀ keÀu³eeCekeÀejer Deewj j#ekeÀ nw, meYeer vej-veeefj³eeW keÀes Hegveë Fme Deeefo jnm³e mes jeKeer yeebOeles nwb~ Deye efJeMJe kesÀ efueS mebkeÀì keÀe mece³e nw, efJekeÀejeW keÀer met#ceeefive ceW ogefve³ee Pegueme jner nw, Deleë Deye me=ef<ì keÀes Fve efJekeÀejeW ªHeer ceneMe$egDeeW mes ye®eevee nw Hegveë HeefJe$e yeveeW HeefJe$elee keÀer He´efle%ee efkeÀ He´leerkeÀ jeKeer keÀes yeebOekeÀj HejmHej YeeF&-yenve ³ee YeeF&-YeeF& keÀer Meg× o=ef<ì Deewj Je=efÊe keÀes OeejCe keÀjes~ Fme JeemleefJekeÀ DeLe& kesÀ meeLe Deepe j#eeyevOeve yeebOeves keÀer peªjle nw~

HeefJe$elee keÀe HeJe& j#eeyevOeve

Yeejle SkeÀ yengDee³eeceer meebmke=ÀeflekeÀ efJejemele keÀe mebJeenkeÀ DeefÜleer³e osMe nw~ He´l³eskeÀ OeceeX ceW cevee³es peeves Jeeues l³eesnej, Oeeefce&keÀ HejcHejeSb, jerefle-efjJeepe SJeb pe³eefvle³eeb, ceveg<³e keÀes efkeÀmeer ve efkeÀmeer ªHe mes DeeO³eeeflcekeÀ meÊee mes peesæ[leer nQ~ Mee³eo Fmeer keÀejCe mes Fme Deefle YeeweflekeÀleeJeeoer mebmke=Àefle Deewj Yeei³eefJeOeelee efJe%eeve kesÀ ³egie ceW Yeer F&MJej keÀer meÊee efJeefJeOe ªHeeW ceW mJeerkeÀe³e& nw~ Hejvleg keÀeueevlej ceW peye ueesieeW ceW Þe×e SJeb mvesn keÀe #ejCe nesves ueielee nw lees FveceW efveefnle DeeO³eeeflcekeÀ mel³e keÀe mLeeve keÀce&keÀeC[ SJeb DeveewHe®eeefjkeÀlee ues uesleer nw~ ³en keÀnvee DeefleMe³eesefkeÌle ve nesieer efkeÀ Deepe HeJe& DeewHe®eeefjkeÀlee keÀes efveYeeves kesÀ efueS ceveeS peeles nQ~ Hejvleg Deepe kesÀ Jew%eeefvekeÀ ³egie ceW Fve l³eesnejeW kesÀ Heerís efíHes DeeO³eeeflcekeÀ mel³e keÀe GodIeeìve keÀjves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw efpememes Fme mebmeej ceW J³eeHle De%eevelee Deewj leceesHe´Oeevelee keÀes otj keÀjkesÀ ceveg<³e-meY³elee keÀes ³eLeeLe& ceeie& efoKee³ee pee mekesÀ~

j#eeyevOeve keÀe DeLe&

j#eeyevOeve kesÀ yeejs ceW DeefOekeÀlej ueesieeW keÀer ³en ceev³elee ®eueer Deeleer nw efkeÀ ³en l³eewnej YeeF& Üeje yenve keÀer j#ee keÀe mebkeÀuHe uesves keÀe He´leerkeÀ nw~ meeLe-meeLe ³en Yeer keÀne peelee nw efkeÀ ³en l³eesnej nceejs osMe ceW ef®ejkeÀeue mes cevee³ee peelee jne nw~ ³eefo ³es oesveeW yeeleW nsw lees ³es keÀF& He´MveeW keÀes pevce osleer nwb~ ke̳eeWefkeÀ ef®ejkeÀeue keÀer ieeLee³eW lees Deepe Yeer He´®eefuele nQ efkeÀ Gme mece³e pees Yeer jepee ngDee keÀjles Les Jees DeHeveer He´pee DeLeJee DeHeveer pevelee keÀe nj mecYeJe K³eeue jKeles Les~ ³eneB lekeÀ efkeÀ He´pee keÀer osKeYeeue kesÀ efueS iegHle®ej Yeer jep³e ceW iegHle JesMe ceW Ssmeer JeejoeleeW kesÀ yeejs ceW peevekeÀejer jKeves kesÀ efueS vepej jKeles Les~ jepee Kego Yeer DeHevee JesMe yeoue keÀj jep³e ceW Ye´<ìe®eej keÀjves Jeeues ueesieeW Hej vepej jKeles Les~ lees ke̳ee Gme mece³e keÀer ceelee³eW yenves Flevee Demegjef#ele Leer pees j#eeyevOeve kesÀ peefj³es DeHeves YeeF&³eeW kesÀ neLe ceW jeKeer yeebOe megj#ee keÀer iegnej keÀjleer Leer! Deepe keÀer YeWì ceW lees Gme mece³e Ye´<ìe®eej Yeer Flevee DeefOekeÀ veneR Lee efpelevee efkeÀ Deepe kesÀ oewj ceW nw~ FmekesÀ yeeJepeto peneB lekeÀ j#ee keÀe meJeeue Gþlee nw lees ³en ienjeF& mes mees®eves keÀe efJe<e³e nw efkeÀ nj SkeÀ yenve

DeHeves YeeF& mes ner j#ee keÀer DeHes#ee ke̳eeW keÀjleer nw? GmekesÀ Iej ceW lees GmekesÀ yeæ[s yegpegie& leLee veeles efjMlesoej Yeer lees nesles nQ pees GmekeÀer j#ee keÀj mekeÀles nbw~

³eefo YeeF& mes yenve keÀer DeHes#ee nw lees ³en efJe®eejCeer³e leL³e nw efkeÀ oes meeue Gce´ Jeeuee YeeF& Heeb®e meeue keÀer yenve keÀer j#ee kewÀmes keÀj mekeÀlee nw? FmekesÀ DeueeJee peye yenveW efJeJeenesHejevle DeHeves-DeHeves Iej ®eueer peeleer nbw lees Gme mece³e oesveeW SkeÀ peien lees nesles veneR efkeÀ SkeÀ otmejs keÀer leelkeÀeefuekeÀ j#ee keÀj mekebsÀ~ otmeje YeeF& keÀe HeÀpe& Jewmes Yeer lees j#ee keÀjves keÀe neslee nw Deewj keÀjlee Yeer nw~ jes®ekeÀ yeele lees ³en nw efkeÀ yenveeW kesÀ DeueeJee ye´eÔceCe DeHeves ³epeceeve keÀes jeKeer yeeBOeles nbw Deewj Gmes

³en keÀnles nwb efkeÀ-``FvêeCeer ves Fvê keÀes jeKeer yeeBOeer Leer Deewj Gmemes Fvê keÀes efJepe³e He´eHle ngF& Leer~ ³eÐeefHe kegÀí ueesie Fme HeJe& keÀes efJe<eleesæ[keÀ HeJe& Yeer keÀnles nw~ Deleë ³eefo ³en l³eesnej YeeF& Üeje yenve keÀer j#ee kesÀ mebkeÀuHe keÀe ner He´leerkeÀ neslee, lees Deepe ye´eÔceCeeW Üeje jeKeer yeeBOeves keÀe efjJeepe ke̳eeW ®euee Deelee ? Fmemes efJeefole neslee nw efkeÀ ³en l³eesnej yenveeW keÀes Yeer ye´eïeCeeW keÀe opee& oskeÀj Deewj YeeF& keÀes ³epeceeve keÀer lejn mes jeKeer yeeBOeves keÀe He´leerkeÀ nw ke̳eeWefkeÀ oesveeW Üeje jeKeer yeeBOeves keÀer jerefle meceeve nw~ j#eeyevOeve keÀe DeLe& kesÀJeue MeejerefjkeÀ j#ee mes ner veneR yeefukeÀ Deelcee keÀer j#ee Heeb®e efJekeÀejeW mes keÀjves mes nw~ nj SkeÀ keÀes Fvemes j#ee keÀjveer ner ®eeefnS~ 

j#ee yevOeve keÀe JeemleefJekeÀ cenÊJe

GHejeskeÌle efueefKele leL³eeW mes ³en HetCe&leë mHe<ì nes ®egkeÀe nw efkeÀ j#ee yevOeve keÀe l³eesnej SkeÀ Oeeefce&keÀ l³eesnej nw~ FmekeÀe leelHe³e& kesÀJeue YeeF&-yenve keÀer j#ee mes ner veneR yeefukeÀ Hetjs efJeMJe keÀer j#ee mes nw~ j#eeyevOeve keÀe HeJe& Fefvê³eeW Hej efJepe³e He´eHle keÀjves keÀe met®ekeÀ nw DeLee&led YeeF& Deewj yenve kesÀ veeles pees ceve , Je®eve Deewj keÀce& keÀer HeefJe$elee meceeF& ngF& nw, GmekeÀe yeesOekeÀ nw~ Deepe nj yenve peye DeHeves YeeF& keÀer keÀueeF& Hej jeKeer yeeBOes lees Jen jeKeer Fme yeele keÀe He´leerkeÀ nes efkeÀ -Yew³ee, pewmes legce DeHeveer Fme yenve keÀes SkeÀ efvece&ue mvesn keÀer ¢ef<ì mes osKeles nes Deewj DeHeveer Fme yenve keÀer j#ee keÀe mebkeÀuHe uesles nes, Jewmes ner Fme keÀes yeeBOekeÀj DeHeves ceW ³en He´efle%ee keÀjes efkeÀ legce Yeejle keÀer ner veneR yeefukeÀ Hetjs efJeMJe keÀer nj veejer keÀes yenve keÀer ¢ef<ì mes osKeesies~ legce nj ceelee-yenve keÀer ueepe keÀe K³eeue jKeesies~ otmejs ªHe ceW ³en l³eesnej Ssmes mece³e keÀer ³eeo efoueelee nw peye HejceefHelee Hejceelcee ves He´peeefHelee ye´ïee Üeje keÀv³eeDeeW-ceeleeDeeW keÀes ye´eïeCe Heo Hej Deemeerve efkeÀ³ee, GvnW %eeve keÀe keÀueMe efo³ee Deewj Gve Üeje YeeF&-yenve kesÀ mecyevOe keÀer HeefJe$elee keÀer mLeeHevee keÀe keÀe³e& efkeÀ³ee, efpemekesÀ HeÀuemJeªHe mele³egieer HeefJe$e me=ef<ì keÀer mLeeHevee ngF&~ Gmeer Hegveerle keÀe³e& keÀer Deepe HegvejeJe=efÊe nes jner nw~ ye´ïeekegÀceejer yenveW

F&MJejer³e %eeve Deewj menpe jepe³eesie Üeje ye´eïeCe Heo Hej Hej Deemeerve neskeÀj, yenve-YeeF& kesÀ Meg× mvesn Deewj HeefJe$elee kesÀ Meg× mebkeÀuHe keÀer jeKeer yeeBOeleer nw~

jeKeer ieerle

Ss ceeb lesjer Deeb®eue ceW nce Heueles ye®®es -³es j#ee megj#ee lesjer Heeuevee nw ~

nceW mvesn yebOeve ceW yeebOee nw Ssmes efkeÀ yebOeve keÀesF& Deewj ke̳ee yeebOevee nw ~~

efoueeW ceW nceejer pees jeKeer nw yeebOeer Gmes oeoer njieerpe Yeguee ve mekeWÀies ~

neb ceevee efkeÀ pees H³eej cecelee efo³ee nw keÀYeer GmekeÀer efkeÀcele ®egkeÀe ve mekeWÀies

Mee³ejeröMeeefvleJeve ceW jeKeer keÀer jewvekeÀ nw v³eejer

DeeF& nw jeKeer keÀer ogefve³eeb ner meejer

yeebOeleer nw H³eej mes mvesn mes efvenej kesÀ

De<ìYegpeeOeejer Jees oeoer nceejer

meeLe ceW osKees efkeÀleveer yenveW nceejer DeeF& nw

keÀesF& ìesueer, keÀesF& efleuekeÀ, lees keÀesF& Jejoeve yeeyee keÀe ueeF& nw ~

õõõõõõõõõõõõõõõõõõõõõ

nce lees Flevee ner peeves -ke̳eeW nw jeKeer ceW oes leej

SkeÀ lees yeeyee keÀe nw H³eej -otpee oeoerceeb keÀe ogueej

nce lees õõoes

Oeeies oes ve³evee oeoer kesÀ FveceW nce Heueles jnsb

oes Oeeies oes neLe nw yeeyee kesÀ ueskeÀj nce ®eueles jns

³eesieer Deewj HeeJeve yeve jnvee- Þeercele keÀe nw meej ~

nce lees õõ

keÀeWìes ceW keÀesF& keÀesF& ceW keÀesF& Ssmeer jeKeer ceveeles nw

GmeceW Yeer nce efyejues ner oeoer mes jeKeer yebOeeles ns

v³eejer H³eejer vevner ogefve³eeb -vevne mee mebmeej

nce lees õõ

³ener nw Ke®eea ³ener ogDee nw , nw me®®ee GHenej ³ener

oeoer³eeb jns efveefM®evle meueecele keÀjvee nw y³eJenej Jener

mebmkeÀej nce yeoueW Hegjevee -lees yeoues mebmeej

nce lees õõ

jeKeer

keÀe ieerle

H³eejer oeoer keÀer ³eeoW efueS ,j#ee yevOeve keÀe HeJe& Dee ie³ee

YeF&³ee yenvee keÀer yeeleW efueS ,HeJe& ³es ceve keÀes nw Yee ie³ee

oeefo³eeW keÀer efveieeneW ceW ,H³eej oeoer keÀe Jees íe ie³ee

H³eejer oeoer keÀer ³eeoW. . . . .ceve keÀes nw Yee ie³ee

1.yeeyee keÀe nw H³eej FmeceW –oeoer ceBe keÀe ogueej 2

yeesuees Ssmee efceuesiee keÀneb-efkeÀmekeÀes ©neveer H³eej

peevekeÀer oeoer mebie –nes. .2 jeKeer keÀe efove

Deepe efHeÀj ncekeÀes ³eeo Dee ie³ee

H³eejer oeoer keÀer ³eeoW. . . keÀe Jees íe ie³ee

2.oes jsMece kesÀ OeeieeW ceW -DeHeves oesvees pene@

KegefMe³eeW GcebieeW kesÀ-³es peceeR DeemeceeB~ ³es peceeR DeemeceBe

³eesieer HeeJeve ³es- nes. . .2 peerJeve yeveW

MegYe mebosMee megveeves Dee ie³ee

H³eejer oeoer keÀer ³eeoW. . . keÀe Jees íe ie³ee

3.Dee³es nQ nce meye ³ene@-oeoer legce nes keÀne@~ oeoer legce. .

neLeeW mes oeefo³eeW kesÀ -yeebOeeW jeKeer Dees ceeB~ yeebOeeW jeKeer. . .

legcemes Jeeos pees -nes. . .2 nceves efkeÀ³es

Hegje keÀjves keÀe efove Dee ie³ee

H³eejer oeoer keÀer ³eeoW. . . keÀe Jees íe ie³ee

H³eejer oeoer keÀer ³eeoW efueS ,j#ee yevOeve keÀe HeJe& Dee ie³ee

1

j#eeyebOeve keÀe JeemleefJekeÀ DeLe&

nce nj Je<e& j#eeyebOeve keÀe HeeJeve HeJe& ceveeles nQ~ Jele&ceeve mece³e Fme HeJe& keÀe pees meeOeejCe-mee GÎsM³e jn ie³ee nw, Gmes osKekeÀj keÀF& He´Mve GlHevve nesles nQ~ SkeÀ lees ³en efkeÀ ke̳ee yenve jeKeer veneR yeeBOesieer lees YeeF& j#ee veneR keÀjsiee ke̳ee? meveeleveer mebmke=Àefle keÀes íesæ[keÀj yeekeÀer efkeÀmeer Yeer mebmke=Àefle (yeew×er, efke´ÀefM®e³eve, cegefmuece Deeefo) ceW jeKeer veneR yeeBOeer peeleer Hejbleg YeeF³eeW Üeje DeHeveer ueewefkeÀkeÀ yenveeW keÀer j#ee lees JeneB Yeer nesleer nw~ keÀÊe&J³e yeesOe kesÀ efueS keÀesF& Deewj l³eesnej ke̳eeW veneR?

³eefo keÀesF& keÀns, ³en l³eesnej YeeF&-yenve kesÀ yeer®e He´sce yeæ{ves keÀe He´leerkeÀ nw lees Yeer He´Mve Gþlee nw efkeÀ ke̳ee jeKeer vee yeeBOeer peeS lees yenve-YeeF& keÀe He´sce meceeHle nes pee³esiee ke̳ee? YeeF&-yenve keÀes efnvoer ceW menesoj-menesojer Yeer keÀne peelee nw

efpemekeÀe mebefOeefJe®íso keÀjW lees DeLe& efvekeÀuelee nw, SkeÀ ner Goj (Hesì) mes pevce uesves Jeeues; pees SkeÀ Goj mes pevce ueW, SkeÀ

ner ieeso ceW HeueW, GveceW DeeHeme ceW mvesn vee nes, ³en kewÀmes nes mekeÀlee nw~ meHeÀj kesÀ oewjeve keÀesF& ³ee$eer nceejs meeLe SkeÀ ner

Jeenve ceW neslee nw, Gmes men³ee$eer keÀnles nQ~ oes-®eej Iebìs SkeÀ ner ieeæ[er ceW meHeÀj keÀjves Jeeues mes Yeer Flevee mvesn nes peelee nw

efkeÀ nce GmekeÀe Helee ues uesles nQ, Hegveë efceueves keÀe Jee³eoe Yeer keÀj uesles nQ lees ke̳ee menesoj-menesojer ceW mJeeYeeefJekeÀ mvesn veneR

nesiee pees GvnW He´sce peeie=le keÀjves kesÀ efueS jeKeer keÀe meneje uesvee Heæ[s~

efHeÀj ³en Yeer He´Mve Gþlee nw efkeÀ efjMles lees Deewj Yeer nQ, ke̳ee GveceW Yeer keÀÊe&J³e yeesOe peeie=le keÀjves kesÀ efueS keÀesF&

l³eesnej cevee³ee peelee nw ke̳ee? ke̳ee efHelee DeHeves ye®®eeW keÀer Heeuevee keÀjs, FmekesÀ efueS keÀesF& l³eesnej nw, ceeB DeHeves ye®®eeW keÀes KegMeer-Meeefvle os, FmekesÀ efueS keÀesF& l³eesnej nw ke̳ee? efHeÀj YeeF&, yenve keÀer j#ee keÀjs, FmekesÀ efueS l³eesnej ke̳eeW?

efve<HeeHe ve]pejeW mes osKees JeemleJe ceW Fme l³eesnej keÀe ªHe, FmekesÀ He´ejbYe ceW SkeÀ yengle ner TB®eer Deewj yesno keÀer YeeJevee efueS ngS Lee pees mece³e kesÀ Deblejeue ceW Oetefceue nes no ceW yeoue ieF&~ Yeejleer³e mebmke=Àefle JemegOewJe kegÀìgcyekeÀced ceW efJeMJeeme keÀjleer nw~ JemegOewJe kegÀìgcyekeÀced DeLee&led meeje efJeMJe ner HeefjJeej nw~ YeeF&-yenve keÀe veelee Ssmee veelee nw pees keÀneR Yeer, keÀYeer Yeer yevee³ee pee mekeÀlee nw~ DeeHe efkeÀmeer Yeer veejer keÀes yenve ªHe mes efveëmebkeÀes®e mebyeesefOele keÀj mekeÀles nQ~ yengle íesìer Dee³eg Jeeueer keÀes, nes mekeÀlee nw, ceelee vee keÀn mekeWÀ Hej yenve lees ye®®eer, yetæ{er njskeÀ keÀes keÀn mekeÀles nQ~ JemegOewJe kegÀìgcyekeÀced nceW ³ener efmeKeelee nw efkeÀ mebmeej keÀer nj veejer keÀes yenve ceevekeÀj efve<HeeHe ve]pejeW mes osKees Deewj nj vej keÀes YeeF& ceevekeÀj efve<HeeHe ve]pejeW mes osKees~

meieer yenve nw meye veeefj³eeW keÀer He´efleefveefOe Fme efve<HeeHe JewefMJekeÀ mebyebOe keÀer ³eeo efoueeves ³en l³eesnej Deelee nw Deewj FmekesÀ efueS efveefceÊe yeveleer nw meieer yenve ke̳eeWefkeÀ yenve-YeeF& kesÀ veeles ceW ueewefkeÀkeÀ yenve keÀe veelee mJeeYeeefJekeÀ ªHe mes HeefJe$elee efueS jnlee nw~ yenve peye DeHeves ueewefkeÀkeÀ YeeF& keÀer keÀueeF& Hej jeKeer yeeBOeleer nw lees ³ener mebkeÀuHe osleer nw efkeÀ YeeF&, pewmes legce DeHeveer Fme yenve keÀes HeefJe$elee keÀer ve]pej mes osKeles nes, ogefve³ee keÀer meYeer veeefj³eeW keÀes, keÀv³eeDeeW keÀes Ssmeer ner ve]pej mes efvenejvee~ mebmeej keÀer meejer veeefj³eeB legPes jeKeer veneR yeeBOe mekeÀleer Hej ceQ Gve meyekeÀer lejHeÀ mes yeeBOe jner ntB~ Jees meye cegPeceW meceeF& ngF& nQ, Gve meyekeÀe He´efleefveefOe yevekeÀj ceQ DeeHemes efveJesove keÀjleer ntB, DeeHekeÀes He´efle%eeye× keÀjleer ntB efkeÀ DeeHe efve<HeeHe yeveW~ cesjer megj#ee Yeer leYeer nesieer peye DeeHe DeewjeW keÀer yenveeW keÀer megj#ee keÀjWies~ ³eefo DeeHekesÀ efkeÀmeer keÀce& mes mebmeej keÀer keÀesF& Yeer yenve Demegjef#ele nes ieF& lees DeeHekeÀer ³en yenve Yeer efkeÀmeer kesÀ veer®e keÀce& mes Demegjef#ele nes mekeÀleer nw~ DeeHemes keÀesF& Dev³e yenve ve [js Deewj Dev³e efkeÀmeer YeeF& mes DeeHekeÀer Fme yenve keÀes keÀesF& [j ve nes ö ³ener jeKeer keÀe cece& nw~

keÀesF& Yeer HeJe& Deveeefo veneR nw keÀesF& Yeer HeJe& Deveeefo veneR nw, ve ner DeeefokeÀeueerve nw~ meYeer HeJe& ceO³ekeÀeue DeLee&led ÜeHej³egie mes He´ejbYe ngS nQ~ DeeefokeÀeue ceW lees veejer Fleveer meMekeÌle Leer efkeÀ Gmes efkeÀmeer mes j#ee keÀer ]peªjle ner veneR Leer~ veeje³eCe mes Yeer Henues efpevekeÀe veece Deelee nw, Gve Þeerue#ceer keÀes efyevee Heox kesÀ, Yejs owJeer ojyeej ceW osJe-Heg©<eeW kesÀ yeer®e veeje³eCe kesÀ mebie yewþs efoKee³ee peelee nw ke̳eeWefkeÀ JeneB kegÀ¢ef<ì-Je=efÊe keÀe keÀesF& Ye³e ner veneR Lee~

ÜeHej³egie ceW Yeer He´ejbYe ceW veejer megjef#ele Leer~ HeÀend³eeve, »svemeebie Deeefo efJeosMeer ³eeef$e³eeW kesÀ JeCe&veeW mes mHe<ì Helee ®euelee nw efkeÀ Gme mece³e kesÀ Yeejle ceW keÀesF& veejer DekesÀueer, DeeOeer jele keÀes Yeer pesJej Henves, pebieue mes Yeer iegpejs lees Yeer yeeue-yeebkeÀe veneR neslee Lee~ IejeW ceW leeues veneR ueieles Les, leeceefmekeÀ Keeve-Heeve veneR Lee, jepee-He´pee keÀe efHelee-Heg$e pewmee veelee Lee~ Hej efJeosMeer Deeke´ÀceCe kesÀ mece³e (ÜeHej keÀe Deble Deewj keÀefue keÀe DeejbYe) mes cetu³eeW ceW efiejeJeì DeeF&, pees keÀefue³egie kesÀ Deble lekeÀ HetCe& Heleve ceW yeoue ieF&~ pevce osves mes yeæ[e nes ie³ee mebnej keÀjvee

peye efJeOeceea Deewj efJeosefMe³eeW kesÀ meeLe ³eg× keÀjves Heæ[s lees ³eg×eW ceW Heg©<eeW kesÀ MeejerefjkeÀ yeue keÀe yeesueyeeuee nes peeves kesÀ keÀejCe GmekeÀer YetefcekeÀe TB®eer ceeveer peeves ueieer Deewj keÀesceueebieer veejer otmejs opex keÀer yevee oer ieF&~ veejer pevce osleer nw

Deewj ³eg× ceW menej neslee nw~ kewÀmeer efJe[byevee nw efkeÀ pevce osves Jeeueer keÀer YeWì ceW ³eg× ceW mebnej keÀjves JeeueeW keÀer ceefncee nesves

ueieer~ pevce osves mes yeæ[e keÀe³e& nes ie³ee mebnej keÀjvee~ keÀce]peesj veejer ves F&MJej keÀes HegkeÀeje Hej Jen mece³e YeieJeeve kesÀ me=ef<ì Hej DeJeleefjle nesves keÀe veneR Lee FmeefueS Ssmes menejs keÀes, Ssmes mebyebOe keÀes meeceves uee³ee ie³ee pees vepeoerkeÀ nes, Dee³eg ceW Yeer mecekeÀ#e nes Deewj veejer keÀer Fppele Hej Yeer neLe vee [eues~ ³etb lees efHelee keÀe veelee Yeer HeefJe$e nw, Heg$e keÀe veelee Yeer HeefJe$e nw Hej efHelee efHeíueer Heeræ{er keÀe Deewj Heg$e Deieueer Heeræ{er keÀe He´leerkeÀ nw~ yetæ{s Deewj ye®®es mes j#ee keÀjJeeF& veneR peeleer, keÀer peeleer nw FmeefueS mecekeÀ#e Heeræ{er Jeeues YeeF& keÀes ner Fme ef]peccesJeejer kesÀ DevegketÀue ceevee ie³ee~

Meeðe keÀnlee nw, ye®eHeve ceW efHelee, peJeeveer ceW Heefle Deewj yegæ{eHes ceW Heg$e, veejer keÀer j#ee keÀjs~ Hejbleg ³es no kesÀ efjMles nQ Deewj no kesÀ peerJeve kesÀ YejCe-Hees<eCe keÀer yeele FvekesÀ Üeje keÀner ieF& nw~ yesno kesÀ ¢ef<ìkeÀesCe mes osKeW lees nce nj efkeÀmeer keÀes

efHelee, Heefle, Heg$e veneR yevee mekeÀles Hej nj SkeÀ DeeeflcekeÀ veeles mes YeeF&-YeeF& nQ Deewj owefnkeÀ veeles mes yenve-YeeF& nQ FmeefueS

jeKeer keÀe mebyebOe, j#ee keÀe mebyebOe YeeF& mes peesæ[ efo³ee ie³ee~ Demegjef#ele meceepe ceW peer jns nQ nce Jele&ceeve mece³e megj#ee kesÀ veece Hej j#ee ceb$eeue³e yevee ngDee nw Hej GmekesÀ He´Yeejer j#eeceb$eer keÀer j#ee keÀer Yeer keÀesF& ieejbìer Leesæ[s ner nw~ megj#ee kesÀ veece Hej Hegefueme Deewj mesvee Hej osMe kesÀ yepeì keÀe SkeÀ yeæ[e Yeeie J³e³e nesves Hej Yeer osMe kesÀ Devoj ³ee meercee Hej HetCe& megj#ee keÀer keÀesF& ieejbìer veneR nw~ nce SkeÀ Ssmes Demegjef#ele meceepe ceW peer jns nQ peneB keÀeue DeekeÀj keÀYeer Yeer efkeÀmeer keÀes oyees®e mekeÀlee nw~ Ssmes ceW nceejs Oeve, Oece&, Mejerj Deewj mecceeve keÀer j#ee keÀer ef]peccesJeejer keÀewve ues mekeÀlee nw?

ye´eïeCeeW Deewj yenveeW keÀe mJeeLe&

He´e®eervekeÀeue ceW ye´eïeCe ueesie ³epeceeveeW Deewj jepeeDeeW keÀes jeKeer yeeBOeles Les~ Gme mece³e kesÀ ye´eïeCe HeefJe$e jnles Les, Jes

DeveemekeÌle Les~ jeKeer kesÀ yeoues jepee mes mLetue He´eefHle keÀer keÀecevee veneR jKeles Les~ jepee yeefue keÀer keÀneveer ceW He´mebie nw efkeÀ

peye Jeeceve ªHeOeejer YeieJeeve ves kesÀJeue leerve Hewj He=LJeer oeve ceW ceeBieer lees jepee yeefue ves keÀne, ye´eïeCe, legce ke̳ee ceeBie jns nes, ceQ jepee ntB, keÀce mes keÀce cesjer nwefme³ele kesÀ Devegmeej lees ceeBie~ leye Jeeceve ªHeOeejer YeieJeeve ves keÀne, ye´eïeCe keÀes Glevee ner uesvee ®eeefnS, efpeleveer GmekeÀes DeeJeM³ekeÀlee nw, veneR lees ye´eïeCelJe keÀuebefkeÀle nes peelee nw~ Hejbleg Oeerjs-Oeerjs ye´eïeCe Yeer

ie=nmLeer yeveles ®eues ieS~ yengleeW ves lees ye´eïeCe-keÀce& íesæ[ ner efo³ee, pees Leesæ[e yengle ye®ee nw, GmeceW Yeer Hejefnle kesÀ mLeeve Hej

mJeefnle DeLee&led mJeeLe& Dee ie³ee nw~ Deye jeKeer kesÀ yeoues ³epeceeve mes yegjeF³eeB l³eeie keÀjeves kesÀ yepee³e ceve®eene Oeve Heevee ner GÎsM³e jn ie³ee nw~

Jele&ceeve mece³e yenveeW ves Yeer, jeKeer kesÀ yeoues YeeF³eeW mes Oeve-He´eefHle keÀe ue#³e yevee efue³ee nw~ Deye Jes Yeer Fme yeele kesÀ

efueS ef®eefvlele ve]pej veneR Deeleer efkeÀ GvekesÀ YeeF& keÀer ¢ef<ì-Je=efÊe kewÀmeer nw yeefukeÀ Fme yeele ceW p³eeoe ©ef®e uesves ueieer nQ efkeÀ

jeKeer kesÀ yeoues GvnW efkeÀlevee Oeve efceueves Jeeuee nw~

ce³ee&oe keÀer j#ee ner mJe³eb keÀer j#ee

peye ye´eïeCe Deewj yenveW, oesveeW ner DeHeves keÀÊe&J³e mes efJecegKe nes peeles nQ Deewj cetu³eeW ceW Ssmeer efiejeJeì Dee peeleer nw lees

Fme efiejs ngS meceepe keÀes Hegveë efmejleepe Deewj TB®e yeveeves kesÀ efueS mJe³eb YeieJeeve keÀes DeJeleefjle nesvee Heæ[lee nw Deewj Jes

ceeveJe cee$e (®eens ðeer ®eens Heg©<e) keÀes ce³ee&oe leLee HeefJe$elee keÀer Heeuevee keÀjves kesÀ efueS He´efle%eeye× keÀjles nQ~ ³en j#ee-met$e Gmeer He´efle%ee keÀe He´leerkeÀ nw~ pewmes ³eeoieej Meeðe jecee³eCe ceW meerlee kesÀ meeceves uekeÀerj KeeR®eer ieF& Leer efkeÀ Fmemes yeenj HeeBJe cele efvekeÀeuevee, veneR lees jeJeCe ues pee³esiee, ³en j#ee-met$e Yeer Fmeer He´keÀej SkeÀ He´leerkeÀ nw efkeÀ Fmemes pegæ[er HeefJe$elee keÀer

He´efle%ee keÀes cele leesæ[vee, veneR lees keÀesF& Yeer j#ee veneR keÀjsiee~ ceeveJe keÀer j#ekeÀ GmekeÀer ce³ee&oe nw~ keÀne ie³ee nw, legce

ce³ee&oe keÀer j#ee keÀjes, ce³ee&oe legcnejer j#ee keÀjsieer~

YeieJeeve keÀes keÀne peelee nw efkeÀ Jes keÀjvenej Yeer nQ Deewj keÀjeJevenej Yeer~ Jes jeKeer yeeBOeves kesÀ efueS Ssmeer DeelceeDeeW

keÀes efveefceÊe yeveeles nQ pees yenve Deewj ye´eïeCe oesveeW keÀe keÀÊe&J³e efveYeeleer nQ, pees HeefJe$e keÀv³ee³eW Yeer nQ Deewj G®®e ceneve

OeejCeeDeeW ceW me®®es ye´eïeCe meceeve Yeer nQ~ pees efveefJe&keÀejer Yeer nQ Deewj DeveemekeÌle Yeer~ Ssmeer yenveW nQ ye´ïeekegÀceejer yenveW pees

YeieJeeve keÀe He´efleefveefOe yevekeÀj, peve-peve keÀes jeKeer yeeBOe Gvemes efJekeÀejeW Deewj yegjeF³eeW keÀe oeve uesleer nQ~

efleuekeÀ Deewj efceþeF& Fme efove jeKeer kesÀ meeLe-meeLe cemlekeÀ Hej efleuekeÀ ueieeves keÀer Yeer He´Lee nw~ ³en efleuekeÀ efJepe³e keÀe He´leerkeÀ nw~ peye nce Deelce-mJeªHe ceW efìkeÀkeÀj otmejs keÀes Yeer Deelcee keÀer ve]pej mes osKeles nQ lees yegjeF³eeW Hej nceejer efJepe³e efveefM®ele nw~

ceerþer JeeCeer keÀe He´leerkeÀ nw efceþeF&~ ceerþer Jemleg Keeves kesÀ oes-®eej efceveì yeeo cegKe Hegveë HeÀerkeÀe nes peelee nw Hej ceerþe yeesue

uebyes mece³e lekeÀ nceejs ceve keÀes ceerþe jKelee nw~

Fme He´keÀej j#eeyebOeve kesÀ JeemleefJekeÀ jnm³e keÀes peevekeÀj Fmes cevee³eWies lees ³en me®®es DeLeeX ceW efJe<eleesæ[keÀ HeJe& efme×

nesiee~

j#eeyevOeve cebs Hetjs efJeMJe ke¿es Ske¿lee kes¿ met$e ceW yeebOeves ke¿er leeke¿le

Yeejle osMe efJeMJe iegª nesves kesÀ keÀejCe ³eneB kesÀ He´l³eskeÀ jmce, efjJeepe Deewj HeJe& ceW ceveg<³e keÀes meMekeÌle keÀjves

leLee SkeÀ Ssmee meceepe yeveeves kesÀ He´³eeme keÀe YeeJe neslee nw peneB ceveg<³e MeejerefjkeÀ, ceeveefmekeÀ, HeeefjJeeefjkeÀ Deewj

meeceeefpekeÀ ªHe mes KegMeneue Deewj megvoj peerJeve yevee mekesÀ~ Fve HeJeeX Deewj jerefle, jmce, efjJeepeeW ceW j#eeyevOeve

keÀe HeJe& Oeeies keÀe nw, Hejvleg yengle MeefkeÌleMeeueer nw~ j#eeyevOeve keÀe HeJe& ÞeeJeCe ceeme ceW HetefCe&cee kesÀ mece³e cevee³ee

peelee nw~ HetefCe&cee DeLee&le ®evêcee keÀe mecHetCe& ªHe~ ÞeeJeCe ceeme keÀes Jewmes Yeer Hejceelcee efMeJe keÀe ceeme ceeveles

nw~ efpemeceW YeieJeeve YeesuesveeLe keÀer efJeefYevve ªHeeW ceW Hetpee keÀer peeleer nw~ Jewmes lees ³en HeJe& Deepe kesÀ mevoYe& ceW

YeeF&-yenve lekeÀ ner meerefcele nes ie³ee nw~ Hejvleg ³eefo FmekesÀ Deleerle Hej vepej [eueer pee³es lees FmekeÀe He´ejcYe YeeF&-

yenve mes ve neskeÀj meJe& ceveg<³eelceeDeeW keÀes Deemegjer Je=efÊe³eeW mes cegkeÌle nesves keÀe He´ceeCe efceuelee nw~ JeemleJe ceW ceveg<³e

keÀes efJekeÀejeW, Deemegjer mebmkeÀejeW leLee J³eefYe®eejeW mes cegkeÌle nesves kesÀ efueS HeefJe$elee kesÀ yeue keÀer DeeJeM³ekeÀlee nesleer

nw~ peye ceveg<³e HeefJe$elee keÀes íesæ[ DeHeefJe$elee kesÀ jen Hej ®eue Heæ[lee nw leye Gmes DeveskeÀ keÀefþveeF&³eeW Deewj

mecem³eeDeeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[lee nw~ Deelcee keÀer Demeueer leekeÀle GmekeÀer HeefJe$elee nw~ FmeefueS HeefJe$elee kesÀ

meeiej HejceefHelee Hejceelcee efMeJe kesÀ ceeme ceW Fme HeJe& keÀer cenÊee keÀe JeCe&ve nw~

jeKeer kesÀ mevoYe& ceW yeele keÀer pee³es lees Deepe FmekeÀe ªHe yeouekeÀj HeeM®eel³e osMeeW kesÀ He´YeeJe Deewj

mebmke=Àefle kesÀ keÀejCe kesÀJeue HejcHeje kesÀ ªHe ceW cevee³ee peeves ueiee nw~ lejn-lejn efJeefYevve He´keÀej keÀer mepeer-mepeeF&

HewÀMevesyeue jeefKe³eeW keÀes YeeF& kesÀ keÀueeF& ceW jeKeer yeebOekeÀj DeHeveer HejcHeje Hetjer keÀj uesles nQ~ peyeefkeÀ He´ejcYe ceW

peye FmekeÀer MegªDeele ngF& lees peye Hegª<e ³eg×Yetefce ceW peeles Les leye GvekeÀer Oece&Heeflve³eeb Yeer j#eeyevOeve yeebOekeÀj

leLee ceeLes Hej efleuekeÀ ueieekeÀj GvekesÀ efJepe³eer nesves keÀer keÀecevee keÀjleer Leer~ FmekesÀ yeeo ye´eïeCe Yeer kesÀJeue SkeÀ

Heeruee Heleuee Oeeiee DeHeves ³epeceeveeW keÀes yeebOeles Les~ efpememes j#eemet$e keÀne peelee Lee~ Jen Deye Yeer keÀneR-keÀneR

He´®eefuele nw peye ceveg<³e cebefojeW ³ee keÀesF& Deveg<þeve keÀjelee nw leye ye´eïeCe DeLeJee Hegpeejer neLe ceW j#ee met$e yeebOelee

nw leLee DeeO³eeeflcekeÀ MeefkeÌle³eeW mes j#ee keÀjves keÀer keÀecevee keÀjlee nw~ ³eefo ³en j#eeyevOeve kesÀJeue YeeF&-yenveeW lekeÀ

ner meerefcele Lee leye DemegjeW Deewj osJeleeDeeW kesÀ ³eg× ceW FvêeCeer ves Fvê keÀes j#eeyevOeve ke̳eeW yeebOee Lee~ ke̳eeWefkeÀ

Jes lees DeeHeme ceW Heefle Deewj Helveer Les~ DeLeJee ye´eïeCe ³epeceeveeW keÀes j#eemet$e ke̳eeW yeebOeles Les~ FmekesÀ yeejs ceW Deepe

He´l³eskeÀ J³eefkeÌle keÀes FmekesÀ yeejs ceW mees®eves keÀer DeeJeM³ekeÀlee nw~

j#eeyevOeve keÀer DeeO³eeeflcekeÀ J³eeK³eeë j#eeyevOeve keÀe DeLe& ner neslee nw j#ee kesÀ efueS yevOeve~ neuee@efkeÀ yevOeve

efkeÀmeer keÀes Yeer efHe´³e veneR neslee nw~ Hejvleg ³eneB FmekeÀe DeLe& ³ener nw efkeÀ DeHeveer Gve Deemegjer He´Je=efÊe³eeW mes j#ee kesÀ

efueS ce³ee&oeDeeW kesÀ yevOeve ceW yebOevee efpemekesÀ keÀejCe nceW keÀF& He´keÀej keÀer mecem³eeDeeW keÀe meecevee keÀjvee Heæ[lee

nw~ JeemleJe ceW ³en yevOeve veneR yeefukeÀ mJeleb$elee nw~ ke̳eeWefkeÀ pees J³eefkeÌle Deemegjer MeefkeÌle³eeW mes cegkeÌle nw Jen Fme

ogefve³eeb ceW meyemes mJeleb$e nw~ ceveg<³eelceeDeeW keÀes Deemegjer MeefkeÌle³eeW mes j#ee keÀjves leLee owJeer MeefkeÌle³eeW kesÀ Dee»eve

keÀjvee ner Fme j#eeyevOeve keÀe GÎsM³e nw~ j#eeyevOeve keÀe He´ejcYe ³eefo F&MJejer³e mevoYe& ceW osKee pee³es lees ÞeeJeCe

ceeme Hejceelcee efMeJe keÀe ceeme ceevee peelee nw~ GmeceW Yeer HetefCe&cee kesÀ mece³e cevee³ee peelee nw~ FmekeÀe DeLe& ³ener

nw efkeÀ mJe³eb Hejceelcee ves FmekeÀer He´ejcYe keÀer nw~ Fme HeJe& kesÀ Heerís ³ener mebosMe nw efkeÀ YeeF&-yenve keÀer meceeve

HeefJe$elee meJe& ceveg<³eeW keÀes meJe& He´eefCe³eeW kesÀ He´efle OeejCe keÀjvee ®eeefnS~ Fmemes ner Jen meesuen keÀuee mecHevve,

mecHetCe& meleesHe´Oeeve yeve mekeÀlee nw~ ke̳eeWefkeÀ peye lekeÀ DeHeefJe$elee keÀe oeie nw leye lekeÀ ve lees Jen mecHetCe& nes mekeÀlee

nw Deewj ve neR Jen Deemegjer mebmkeÀejeW mes DeHeveer j#ee keÀj mekeÀlee nw~ FmekeÀe cenelc³e Yetueves kesÀ keÀejCe ner Deepe

YeeF&-yenve kesÀ efjMleeW Hej Yeer Debiegueer Gþves ueieer nw~

Jele&ceeve HeefjHe´s#³e ceW j#eeyevOeve keÀer DeeJeM³ekeÀleeë Jele&ceeve HeefjJesMe ceW ceeveJeer³e cetu³e Deewj ce³ee&oe³eW leejleej

nes jner nw~ DeHeefJe$elee keÀe meece´ep³e nesves kesÀ keÀejCe ®eejes lejHeÀ efnbmee Deewj J³eefYe®eej keÀe yeesueyeeuee nw~

ceveg<³e ner ceveg<³e keÀer ce³ee&oeDeeW keÀes leesæ[ves Hej Deeceoe nw~ SkeÀ otmejs keÀer j#ee lees otj SkeÀ otmejs keÀe Meerue

Yebie keÀjves keÀe ceneve oeveJe DeHevee Hewj Hemeej ®egkeÀe nw~ Deepe keÀesF& Yeer Fme oeveJe mes megjef#ele veneR nw~ mebmeej

ceW meJe&Þes<þ keÀns peeves Jeeues ceeveJe kesÀ jep³e ceW Ssmeer Ieìvee³eW nes jner nw efpemekeÀer keÀuHevee keÀjvee keÀefþve nw~

DeelebkeÀJeeo, Ye´<ìe®eej, efnbmee, yeeueelkeÀej, Del³ee®eej pewmeer Ye³eevekeÀ efmLeefle³eeW ves meceeefpekeÀ J³eJemLee leLee

SkeÀlee kesÀ met$e keÀes KeC[-KeC[ ceW leesæ[keÀj jKe efo³ee nw~ Fve meYeer ceeveJeer³e efJeefYeef<ekeÀe keÀe oes<eer Kego ceveg<³e

nw~ Deepe ve lees me®®es ye´eïeCe jns Deewj ve ner j#eeyevOeve keÀer MeefkeÌle~ FmeefueS Deye Hegveë mece³e keÀer ceebie nw efkeÀ

j#eeyevOeve keÀe efJeefOe-efJeOeeve Devegmeej cenelc³e keÀes peeve Fmes DeHeves peerJeve ceW ¢æ{ mebkeÀuHe mes DeHevee³es leYeer

nceejs Devoj efíHes Gve Deemegjer efJekeÀejeW mes j#ee nes mekeÀleer nw pees nceW yegje keÀe³e& keÀjves kesÀ efueS He´sefjle keÀjles

nQ~

j#eeyevOeve HeJe& Hej F&MJejer³e mebosMeë Hegveë YeeF&-yenve kesÀ HeefJe$e efjMles keÀes HegvemLee&efHele keÀjves, SkeÀ Þes<þ Deewj

cetu³eefve<þ meceepe keÀer mLeeHevee keÀjves, meoYeeJe HetCe& mebmeej keÀer j®evee, Hetjs efJeMJe keÀes SkeÀlee kesÀ met$e ceW yeebOeves

leLee meJe& ceveg<³eelceeDeeW keÀes HeefJe$elee kesÀ mebkeÀuHe ceW yebOekeÀj me®®es-me®®es ye´eïeCe yevekeÀj nj SkeÀ keÀes FmekeÀer

Henue keÀjves keÀe F&MJejer³e mebosMe nw~ Hejceelcee efMeJe Hegveë DeJeleefjle neskeÀj DeHeves efoJ³e keÀceeX Üeje F&MJejer³e

%eeve Deewj jepe³eesie keÀer efMe#ee mes me®®es-me®®es ye´eïeCeeW keÀer j®evee keÀj jns nQ~ nce meYeer ceveg<³eelcee³eW SkeÀ

efMeJeefHelee keÀer mebleeve DeeHeme ceW YeeF&-yenve nw FmeefueS nceW SkeÀ otmejs keÀer HeefJe$elee keÀer j#ee kesÀ efueS Fme

j#eeyevOeve keÀes DeHeves HeefJe$e jnves Deewj otmejs kesÀ efueS He´sefjle keÀjves kesÀ ¢æ{ mebkeÀuHe kesÀ meeLe yeebOeves keÀer

DeeJeM³ekeÀlee nw~ ³en mece³e HeefjJele&ve keÀe mece³e nw~ Deemegjer ogefve³eeb meceeHle neskeÀj owJeer ogefve³eeb kesÀ Deeieceve keÀe

nw~ FmeefueS nce Hejceelcee Üeje efo³es pee jns HeefJe$elee kesÀ Fme H³eejs yevOeve keÀes mecePekeÀj DeHeves peerJeve ceW

Gleejles ngS FmekeÀer SkeÀ Ssmes meceepe keÀer mLeeHevee ceW ceooieej yeves peneB efmeHe&À HeefJe$e efjMleeW keÀe meece´ep³e nes~

Fme ¢ef<ìkeÀesCe mes j#eeyevOeve keÀe HeJe& ceveeves keÀer DeeM³ekeÀlee nw leYeer FmekeÀer meeLe&keÀlee nw~ ³ener F&MJejer³e mebosMe

nw Deewj YeeF&-yenve keÀe l³eesnej j#eeyevOeve keÀe Yeer~ lees DeeF&³es Fme HeefJe$e HeJe& Hej Fme mebkeÀuHe kesÀ meeLe j#eeyevOeve

keÀe HeJe& kesÀJeue YeeF&-yenve lekeÀ ner veneR yeefukeÀ meJe& ueesieeW kesÀ meeLe ³en HeJe& cevee³eW~

j#eeyevOeve keÀe HeJe& HeefJe$elee keÀer ³eeoieej

j#eeyevOeve keÀe HeJe& Yeejle kesÀ cegK³e l³eesnejeW ceW mes SkeÀ nw ³en meoe efkeÀmeer Oeeefce&keÀ DeLeJee HeefJe$e J³eefkeÌle Üeje

keÀjeF& peeleer nw Deewj met$e yeBOeJeeves Jeeuee J³eefkeÌle mebkeÀuHe keÀjves Jeeues keÀes oef#eCee Yeer oslee nw~ Fmeer keÀe

ªHeevlej j#eeyevOeve nw~ Fefleneme ceW efkeÀmeer mece³e keÀv³ee³eW, yenveW Oeeefce&keÀ ¢ef<ìkeÀesCe mes ceneve DeLeJee G®®e

yeveer neWieer Deewj GvneWves `ye´eïeCe` Heo DeLeJee ye´eïeer efmLeefle He´eHle keÀer nesieer, leye GvneWves vej veeefj³eeW keÀes pees

efkeÀ DeeeflcekeÀ ªHe mes YeeF&-YeeF& nw, kegÀí efve³eceeW DeLeJee ye´leeW keÀer He´efle%ee ³ee mebkeÀuHe uesves kesÀ efueS met$e yeeBOee

nesiee Deewj efleuekeÀ efo³ee nesiee Deewj YeeF&³eeW ves GvnW Fme MegYe keÀe³e& kesÀ efueS GHenej efo³ee nesiee, leYeer lees Deepe

ye´ïeCe Yeer ³epeceeveeW keÀes jeKeer yee@eOeles nQ Deewj yenveW Yeer met$e yeeBOeleer nQ~ SkeÀ ner l³eesnej Hej oesveeW Üeje SkeÀ

ner jmce keÀe Deoe efkeÀ³ee peevee GHejeskeÌle jnm³e ner keÀe met®ekeÀ nw~ Gmeer mece³e keÀer peye HegvejeJe=efÊe nes jner nw~

j#ee yevOeve keÀe JeemleefJekeÀ jnm³e

JeemleJe ceW j#eeyevOeve keÀer MegYe jmce Megª lees efkeÀmeer Dev³e DeefYeHe´e³e mes ngF& Leer Hejvleg mece³eevlej ceW j#ee Deewj

yevOeve Meyo keÀe ieuele DeLe& ues uesves kesÀ keÀejCe FmekeÀe mJeªHe yeoue ie³ee~ meyemes Henueer Yetue lees ³en ngF& efkeÀ

j#ee Meyo keÀe DeLe& MeejerefjkeÀ j#ee ceeve efue³ee ie³ee~ ³eÐeefHe j#ee keÀe SkeÀ DeLe& MeejerefjkeÀ j#ee Yeer nw Hejvleg

j#ee Meyo kesÀ Deewj Yeer DeLe& nw Deewj efpeme Meyo kesÀ DeveskeÀ DeLe& neW GmekeÀe pees DeLe& He´mebie kesÀ Devegmeej þerkeÀ

yewþlee nes, Jener uesvee yegef×celee nw~ Deye peeveves kesÀ ³eesi³e SkeÀ yeele ³en nw efkeÀ j#ee Meyo keÀe SkeÀ He´³eesie lees

iecYeerjlee HetCe& efkeÀmeer jnm³e keÀer j#ee kesÀ efueS Yeer neslee nw~ DeHeves ceve ceW efkeÀmeer yeele keÀes mecYeeue keÀj jKevee,

Gmes Dev³e ueesieeW keÀes ve yeleevee ³en jnm³e j#ee nw~ mebmke=Àle Yee<ee ceW jnm³eced j#eefle DeLee&le jnm³e keÀer j#ee

keÀjlee nw GmekeÀe He´³eesie ngDee nw~ JeneB Hej j#ee keÀe DeLe& `MeejerefjkeÀ j#ee` uesvee Yetue nesiee~ Fmeer He´keÀej

DeeHeoe kesÀ mece³e kesÀ efueS kegÀí Oeve ye®eekeÀj DeLeJee mecYeeuekeÀj jKevee ³en `Oeve j#ee` nw~ `DeHe´oeLex Oeveb

j#eles` Ssmee mebmke=Àle ceW keÀne peelee nw~ Henues, peye ueesie Yetle-He´sle ceW efJeMJeeme jKeles Les, Jes jeef$e keÀes SkeÀ

oerHekeÀ peueekeÀj jKeles Les efpemes Jes `j#ee He´oerHe` keÀnles Les~ GvekeÀe efJe®eej Lee efkeÀ DevOesjs ceW DeMeg× Deelcee³eW

efkeÀmeer keÀcejs ceW Iegme Deeleer nwb Deewj GlHeele ce®eeleer nwb, peneB He´keÀeMe neslee nw JeneB veneR Deeleer nwb~ lees Jen j#ee-

He´oerHe keÀesF& MeejerefjkeÀ j#ee kesÀ efueS veneR Lee Hejvleg keÀcejW ceW Heæ[er JemlegDeeW keÀes Yeer Yetle-He´sleeW keÀer leesæ[-HeÀesæ[

mes ye®eeves kesÀ efueS leLee ceeveefmekeÀ Ye³e mes Yeer $eeCe Heeves kesÀ efueS Lee~ j#ee-He´oerHe cesb `j#ee` Meyo DeHevee SkeÀ

efJeMes<e DeLe& efueS ngS jnlee Lee~ Hegjeves peceeves ceW ueesie SkeÀ He´keÀej keÀer leeJeerpe Henveles Les~ efpemekeÀes Jes `j#ee

Yet<eCe`DeLeJee `j#eeceefCe`Yeer keÀnles Les~ Fmeer lejn DeHeves Oece& ceW efmLele jnvee, Oece& mes ve efiejvee-³en Oece& keÀer

j#ee nw~ lees peyeefkeÀ `j#ee` Meyo keÀF& He´keÀej mes He´³egkeÌle neslee nw, lees nceW peevevee nesiee efkeÀ `j#ee` Meyo keÀe

DeLe& ke̳ee nw~

pewmes `j#ee` Meyo keÀF& DeLeeX ceW He´³eesie neslee nw , Jewmes ner yevOeve ceW DeLeJee `yevOe` Meyo kesÀ Yeer DeveskeÀ

DeLe& nw~ GonjCe kesÀ leewj Hej peye nce keÀnles nQ, efkeÀ nceejer `DeeMee yevOe ieF&` lees Gme Jeeke̳e ceW `yevOe` Meyo

keÀe DeLe& efkeÀmeer jmmeer ³ee pebpeerj mes efkeÀmeer keÀes yeBeOevee veneR neslee~ efkeÀmeer mecePeewles ³ee He´efle%ee ceW efkeÀmeer keÀes

Meeefceue keÀjvee ³en Yeer SkeÀ yevOeve keÀnueelee nw~ Deleë osKevee nesiee efkeÀ `j#ee yevOeve` ceW `yevOeve` Meyo

efkeÀme DeLe& ceW He´³eesie ngDee nw~

JeemleefJekeÀ jnm³e SJeb Gmemes He´eefHle

Fme l³eesnej kesÀ Heerís jnm³e lees ³en nw efkeÀ me=ef<ì keÀer Deeefo (DeLee&le mLeeHevee keÀeue) ceW HejceefHelee

Hejceelcee efMeJe Deewj He´peeefHelee ye´ïee kesÀ efveoxMe mes me®®es ye´eïeCeeW ves leLee efMeJe-MeefkeÌle ªHee yenveeW ves cegve<³eeW

keÀes ³en yevOeve yeeBOee Lee efkeÀ Jes HeefJe$e yeveW DeLee&le keÀece, ke´ÀesOeeefo Hej efJepe³e He´eHle keÀjW~ Deleë ³eefo Gme

JeemleefJekeÀ jnm³e keÀes peevekeÀj Fme HeJe& keÀes cevee³ee peeS lees Fme HeJe& mes yengle Yeejer He´eefHle nes mekeÀleer nw~

eEkeÀJeoefvle nw efkeÀ j#eeyevOeve HeJe& ceveeves mes mJeie& keÀer He´eefHle nesleer nw~ FmekesÀ yeejs ceW SkeÀ peien ³en Yeer JeCe&ve

Deelee nw efkeÀ peye DemegjeW mes nej keÀj Fvê ves DeHevee jep³e Yeei³e ieBJee efo³ee Lee lees Gmeves Yeer FvêeCeer mes ³en

j#ee yevOeve yeBOeJee³ee Lee Deewj FmekesÀ HeÀuemJeªHe DeHevee Kees³ee ngDee mJejep³e Hegveë He´eHle keÀj efue³ee Lee~ Fmeer

He´keÀej SkeÀ otmejs DeeK³eeve ceW ³en JeCe&ve efceuelee nw efkeÀ ³ece ves Yeer DeHeveer yenve ³ecegvee mes j#ee-yevOeve yeBOeJee³ee

Lee Deewj Gmeves keÀne Lee efkeÀ Fme yevOeve keÀes yeeBOeves Jeeues ceveg<³e ³eceotleeW mes ítì peeSiee~ He´Mve ³en Gþlee nw

efkeÀ Fme l³eesnej mes Fleveer yeæ[er He´eefHle kewÀmes nes mekeÀleer nw~

HeefJe$elee SJeb mebkbkeÀuHe keÀer me®®eer jeKeer

³en l³eesnej SkeÀ Oeeefce&keÀ l³eesnej nw Deewj ³en Fefvê³eeW Hej efJepe³e He´eHle keÀjves kesÀ mebkeÀuHe keÀe met®ekeÀ

nQ DeLe&ele YeeF& Deewj yenve kesÀ veeles ceW pees ceve, Je®eve Deewj keÀce& keÀer HeefJe$elee meceeF& ngF& nw, GmekeÀe yeesOekeÀ

nw~ HegveM®e ³en Ssmes mece³e keÀer ³eeo efoueelee nw peye HejceefHelee Hejceelcee ves He´peeefHelee ye´ïee Üeje keÀv³eeDeeW

ceeleeDeeW keÀes ye´eïeCe Heo Hej Deemeerve efkeÀ³ee, GvnW %eeve keÀe keÀueMe efo³ee Deewj Gve Üeje YeeF&-yenve kesÀ

mecyevOe keÀer HeefJe$elee keÀer mLeeHevee keÀe keÀe³e& efkeÀ³ee, efpemekesÀ HeÀuemJeªHe mele³egieer HeefJe$e me=ef<ì keÀer mLeeHevee

ngF&~ Gmeer Hegveerle keÀe³e& keÀer Deepe HegvejeJe=efÊe nes jner nw~ ye´ïeekegÀceejer yenveW F&MJejer³e %eeve Deewj menpe jepe³eesie

Üeje ye´eïeCe Heo Hej Deemeerve neskeÀj yenve-YeeF& kesÀ Meg× mvesn Deewj HeefJe$elee kesÀ Meg× mebkeÀuHe keÀe j#eeyevOeve

yeebOeleer nbw~